خواص زرشک و ۱۶ مزیت چشمگیر استفاده از زرشک
فواید چشمگیر زرشک برای سلامتی
زرشک بومی مناطق معتدل و نیمهی استوایی اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است.
کشور ایران بزرگترین تولیدکنندههای زرشک در دنیا است که در این میان استان خراسان و شهرستان قائنات با در اختیار داشتن نزدیک به ۹۷ درصد از اراضی زیر کشت این محصول، تولید ۹۵ درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.
زرشک بیدانه، معروف به زرشک، درختچهای است که توتهای قرمز و تارت (روی آن) رشد میکند.
انتهای بهار و ابتدای تابستان فصل شکوفه دادن بوته زرشک است، غنچههای زردرنگ زرشک در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود میگیرند.
با این که این گیاه بومی مناطقی از اروپا، آفریقا و آسیا بوده است اما اکنون میتوان آن را در سراسر جهان یافت.
از توت زرشک قرنهاست که در طب سنتی برای درمان مشکلات گوارشی، عفونتها و بیماریهای پوستی استفاده میشود.
با تینامو همراه باشید
زرشک بیدانه barberry
زرشک بیدانه یا زرشک پلوئی یک میوهی استوانهایشکل، نرم، به رنگ قرمز روشن با طمعی ترش و بدون دانه است که از درختچهی زرشک بنام علمی: Berberis vulgaris L از تیرهی زرشک Berberidaceae به دست میآید.
زرشک درختچهای با خارهای یک تا سه شاخه و ساقههایی شیاردار که ابتدا زرد مایل به قهوهای و پس از مدتی خاکستریرنگ میگردند.
زرشکها حاوی چند ترکیب مفید هستند، بهویژه Berberin که بهعنوان یک آنتیاکسیدان عمل میکند و میتواند بیماریهایی مانند دیابت را مدیریت کرده و با عفونتهای دندانی مبارزه کرده و به درمان آکنه کمک کنند.
درست است که افزودن زرشک به رژیم غذایی به شما کمک میکند برخی از فواید سلامتی را به دست آورید، اما حتماً قبل از مصرف زرشک یا بربرین مکمل، با پزشک یا ارائهدهندهی خدمات بهداشتی خود مشورت کنید.
در دنیا تقریباً ۵۰۰ گونه زرشک وجود دارد. زرشک بیشتر در اروپا، شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای مرکزی یافت میشود. میوهی زرشک یکی از منابع سرشار از ویتامین C است و طعم بسیار ترش و تیزی دارد.
میوه، ساقه و ریشهی زرشک حاوی آلکالوئیدهای مفیدی است که معروفترین آنها “بربرین” نام دارد. مطالعات آزمایشگاهی و مطالعات انجامگرفته بر روی جانوران نشان میدهند بربرین خاصیت ضدتشنج، ضدمیکروبی، ضدالتهابی و خوابآور دارد و به پایین آوردن فشارخون کمک میکند و همچنین بربرین در تقویت سیستم ایمنی، تأثیر مثبت داشته و در بهبود دامنهی وسیعی از عفونتها و بیماریها مؤثر است.
زرشک علاوه بر بربرین و ویتامین C، حاوی تیامین (ویتامین B۱)، بتاکاروتن، لوتئین، گزانتین، کروم، کبالت و زینک است.
استفاده از خواص زرشک به امروز محدود نمیشود. بومیان آمریکایی از زرشک بهعنوان گیاهی درمانی استفاده میکردند. مصریان باستان از زرشک همراه با تخم رازیانه برای درمان طاعون استفاده میکردند. در هندوستان از زرشک برای درمان دیسانتری (اسهال خونی) استفاده میشده است.
در گیاهدرمانی اروپایی از زرشک برای درمان مشکلات کبد و کیسهی صفرا استفاده میشده و در روسیه از آن برای درمان التهابات، کاهش فشارخون و خونریزیهای غیرطبیعی رحم استفاده میکردند.
۱۶ مزیت چشمگیر استفاده از زرشک
-
زرشک سرشار از مواد مغذی است
زرشک بسیار مقوی است، غنی از کربوهیدرات، فیبر و چندین ویتامین و مواد معدنی.
به طور خاص، توتها منبع عالی ویتامین C، آنتیاکسیدان هستند که از آسیب سلولی جلوگیری میکنند (که میتواند منجر به بیماری قلبی و سرطان شود).
یک وعده ۱ / ۴ فنجان (۲۸ گرم) زرشک خشک حاوی (۳):
۰ کالری: ۸۹
۰ پروتئین: ۱ گرم
۰ چربی: ۱ گرم
۰ کربوهیدرات: ۱۸ گرم
۰ فیبر: ۳ گرم
۰ ویتامین C: 213% ارزش روزانه (DV)
۰ آهن: ۱۵% (DV)
علاوه بر این، زرشک حاوی روی، منگنز و مس است که همه از مواد معدنی کمیاب هستند که نقش مهمی در ایمنی و پیشگیری از بیماری دارند.
رنگ قرمز روشن توتها از آنتوسیانینها به دست میآیند که رنگدانههای گیاهی هستند که ممکن است سلامت مغز و روان شما را تقویت کنند.
-
زرشک حاوی ترکیبات گیاهی مفید است.
زرشک سرشار از بربرین است، یک ترکیب گیاهی منحصربهفرد که با چندین فواید سلامتی همراه است.
مطالعات نشان داده است که بربرین بهعنوان یک آنتیاکسیدان قدرتمند، در مبارزه با آسیب سلولی ناشی از مولکولهای واکنشی، به نام رادیکالهای آزاد عمل میکند.
همچنین، بربرین ممکن است به کاهش سطح قند خون و کلسترول، کاهش سرعت پیشرفت سلولهای خاص سرطانی، مبارزه با عفونتها و اثرات ضدالتهابی کمک کند.
-
زرشک میتواند به مدیریت دیابت کمک کند
زرشک – بهخاطر اینکه حاوی بربرین است – میتواند در کنترل دیابت (بیماری مزمنی که با سطح بالای قند خون مشخص میشود)، نقش داشته باشد.
طبق تحقیقات مشخص شده است که بربرین نحوهی واکنش سلولهای شما به هورمون انسولین را – که میزان قند خون را تنظیم میکند – بهبود میبخشد و این به نوبهی خود، به کاهش سطح قند خون کمک میکند.
یک مطالعۀ سهماهه بر روی ۳۶ بزرگسال مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داد که مصرف ۱.۵ گرم بربرین در روز منجر به کاهش قابلتوجه ۲ درصدی در اندازهگیری میزان کنترل متوسط – A1c هموگلوبین قند خون در ۳ ماه گذشته – در مقایسه با مقادیر پایه میشود.
در مطالعهای که در جولای ۲۰۱۲ منتشر شد مشخص شد که زرشک، در مقابل دیابت نوع ۲ از بدن محافظت میکند. محققان این مطالعه، از شرکتکنندگان خواسته بودند که به مدت نود روز برنامه غذایی حاوی زرشک و خار مریم مصرف کنند.
نتایج نشان داد که تری گلیسیریدها و کلسترول لیپوپروتئین کم چگال (ال دی ال) و کلسترول، کلی کاهشیافته و میزان انسولین ناشتا (بالاتر بودن مقدار انسولین ناشتا نشانهی مقاومت به انسولین و دیابت است) و هموگلوبین گلیکوزیله (آزمایش خونی که میزان قند خون متوسط فرد را به مدت دو تا سه ماه پیش از آزمایش نشان میدهد) نیز کاهشیافته بود. طبق این مطالعه مشخص شد که زرشک اگر با خار مریم مصرف شود به تثبیت سطح قند خون و درمان دیابت کمک میکند.
-
زرشک میتواند به درمان اسهال کمک کند
قرنهاست که از زرشک بهعنوان دارویی برای درمان اسهال استفاده میشود و این احتمالاً به دلیل غلظت بالای بربرین در زرشک است که با مهار گیرندههای خاص، باعث کاهش زمان انتقال مدفوع از طریق روده میشود از اسهال جلوگیری کند؛ بنابراین، خوردن زرشک غنی از بربرین ممکن است به درمان اسهال کمک کند.
زرشک میتواند به درمان اسهال از جمله اسهال مسافر – اصطلاحاً آب به آب شدن – و اسهال ایجادشده توسط مسمومیت غذایی کمک کند.
-
زرشک به جلوگیری از سندرم متابولیک کمک میکند
خوردن زرشک میتواند به جلوگیری از سندرم متابولیک کمک کند که مجموعهای از عوامل خطر است که خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و دیابت را افزایش میدهند.
زرشک میتواند از چاقی و افزایش قند خون، کلسترول، تری گلیسیرید و فشارخون محافظت کنند – که همهی اینها از عوامل خطر ابتلا به این سندرم هستند –
در یک مطالعهی ۸ هفتهای که بر روی ۴۶ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ انجام شده نشان داده است که نوشیدن حدود ۷ اونس (۲۰۰ میلیلیتر) آب زرشک در روز به طور قابلتوجهی فشارخون، تری گلیسیرید، کلسترول و قند خون را کاهش میدهد.
زرشک علاوه بر بهبود عوامل خطر برای سندرم متابولیک، ممکن است به کاهش استرس اکسیداتیو در کسانی که قبلاً به این بیماری مبتلا شدهاند کمک میکند.
-
زرشک برای سلامتی دندان مفید است
عصارۀ زرشک میتواند با التهاب مقابله کند و بربرین بهعنوان یک مادهی ضدالتهابی قدرتمند عمل میکند و به درمان بیماریهای التهابی دندان مانند التهاب لثه – که با تجمع پلاک، تورم و تحریک لثه مشخص میشود – کمک کند.
یک مطالعه بر روی ۴۵ پسر در سنین ۱۱ تا ۱۲ که از ژل دندانی زرشک به مدت ۲۱ روز استفاده کردند؛ انجام شد نشان داد که پلاک و التهاب لثه به میزان قابلتوجهی کاهشیافته.
این نتایج نشان میدهد که زرشک ممکن است سلامت دندان را افزایش دهد.
-
زرشک ممکن است اثرات ضد سرطانی داشته باشد
چندین روش مختلف وجود دارد که زرشک ممکن است اثرات ضد سرطانی داشته باشد که همهی اینها مربوط به بربرین است.
بربرین بهعنوان یک آنتیاکسیدان عمل میکند، میتواند با آسیب اکسیداتیو زمینهای مرتبط با توسعهی سرطان مبارزه کند.
همینطور بربرین باعث مرگ سلولهای سرطانی میشود؛ از تکثیر سلولهای سرطانی جلوگیری کرده و آنزیمهای درگیر در چرخهی زندگی سلولها را مهار میکند.
طبق مطالعات آزمایشگاهی، بربرین از رشد تومور جلوگیری کرده و باعث مرگ سلولی، سلولهای سرطانی پروستات، کبد، استخوان و پستان میشود.
-
خواص زرشک برای پوست و مبارزه با آکنه
زرشک در درمان آکنه – یک بیماری پوستی که با برجستگی و جوشهای ملتهب مشخص میشود – نقش دارد.
بربرین و سایر ترکیبات موجود در زرشک میتوانند به مبارزه با التهاب و عفونتهای مرتبط با آکنه کمک کنند.
یک مطالعه بر روی نوجوانان مبتلا به آکنهی متوسط تا شدید نشان داد که مصرف ۶۰۰ میلیگرم عصارهی زرشک خشک در روز به مدت ۴ هفته؛ به طور قابلتوجهی باعث کاهش آکنه در نوجوانان میشود.
از آنجایی که زرشک دارای خواص بسیار مفیدی برای بدن و بهخصوص پوست میباشد، مصرف آن در مدت زمانی نهچندان طولانی باعث میشود که پوست شما از جوشها پاک شده و به شادابی و شفافیت برسد برای این کار یک قاشق غذاخوری سر پر زرشک را داخل یک فنجان آب ریخته و به مدت ۸ تا ۹ ساعت بگذارید تا کاملاً خیس بخورد، سپس زرشکها را در داخل همان فنجان آب با پشت قاشق کاملاً له کرده و از صافی رد کنید، آب آن را میل کرده و زرشکها را بر روی پوستتان بمالید و در آرامش بگذارید تا آب آنها کاملاً جذب پوستتان شود و بعد با آب ولرم شستشو نمایید.
این کار را یک روز در میان و به مدت یک الی دو ماه انجام دهید تا به نتیجهی مطلوب و پوستی صاف و شفاف برسید. برای درمان جوشهای آکنه هر ۶ ساعت دو قاشق از شربت زرشک استفاده شود.
-
افزودن زرشک به رژیم غذایی آسان است
زرشک طعم ترشِ کمی شیرین دارد و میتوان آن را بهصورت خام، مربا، یا بهعنوان جزئی از غذاهای برنجی و سالادی مصرف کرد. همچنین، میتوان از آب آن استفاده کرد مثلاً برای تهیهی چای استفاده کرد.
طرز تهیهی چای زرشک
زرشک را تمیز بشویید و مقداری آب جوش بر روی آن ها بریزید و اجازه دهید مقداری بماند تا عصارهی آن در بیاید و دم بکشد، مقداری عسل به آن اضافه کنید و بخورید.
چای و دمکرده زرشک برای پاکسازی و سمزدایی بدن، جلوگیری از ایجاد سنگ صفرا، رفع حالت تهوع، استفراغ، سو هاضمه و درمان سنگ کلیه مفید است-
توجه داشته باشید زرشک باید بااحتیاط (بهخصوص در دوزهای بالا) در بین افراد خاص مانند کودکان و زنان باردار استفاده شود.
-
پیشگیری از سرماخوردگی
به دلیل وجود ویتامین B فراوان در زرشک، این ماده غذایی میتواند در پیشگیری از سرماخوردگی نقش بسزایی داشته باشد. همچنین وجود اسیدهای عالی فراوان در این میوه که سبب مزه ترش آن میشوند میتواند در جذب آهن نقش بسزایی داشته باشد.
از سایر ویتامینهای موجود در این میوه میتوان به ویتامینهای گروه B بهخصوص ویتامین B1 ,B2 اشاره کرد که ویتامین B1 یا تیامین میتواند عوارض عصبی و حتی پرخاشگری را بهبود بخشد.
-
زرشک تقویتکنندهی قلب
بربامین (ترکیب فعال موجود در زرشک) از قلب در مقابل آسیب ایسکمی (کمخونی موضعی) و خونرسانی مجدد محافظت میکند (در این وضعیت به علت بازگشت جریان خون به بافت، پس از کمبود اکسیژن، آسیب بافتی اتفاق میافتد). بربامین این کار را با تنظیم غلظت یونهای کلسیم داخل سلولها و جلوگیری از فعالیت پروتئینی به نام کالپین که نقش بسیار مهمی در نارسایی قلب ایفا میکند، انجام میدهد
-
نقش زرشک در درمان عفونت
زرشک برای آرامکردن التهاب و عفونت گوارشی، تنفسی، و دستگاه ادراری استفاده میشود. این داروی گیاهی برای رفع عفونتهای قارچی پوست یا واژن نیز مورداستفاده قرار میگیرد. عفونت گلو، مجاری ادراری، مجاری معدهای – رودهای، ریهها، عفونتهای مخمری و اسهال انواع عفونتهایی هستند که زرشک در درمان آنها مؤثر است.
-
فواید زرشک در درمان سنگ کلیه
زرشک به علت داشتن اسیدهای آلی ملایم بوده و برای درمان سنگ کلیه مناسب است.
-
خواص زرشک در محافظت از کبد
مطالعهای در جولای ۲۰۱۲ در International Journal of Molecular Sciences منتشر شد که نشان داد زرشک خاصیت محافظت از کبد دارد. در این مطالعه درمان با زرشک، آسیب کبد و دیانای را کاهش داده و میزان طبیعی آنزیمهای آنتیاکسیدانی را حفظ کرده و از آسیب کبدی ناشی از ماده شیمیایی سمی به نام تتراکلرید کربن جلوگیری کرد.
-
خواص ضدالتهابی زرشک
زرشک حاوی ماده شیمیایی بربرین است که خواص ضدالتهابی، کاهش فشارخون و مخدری دارد. بربرین به کنترل تشنج کمک کرده و قادر است باکتریها و انگلها را نابود کند.
-
بهبود دردهای شکمی
زرشک عملکرد ایمنی بدن را تقویت مینماید و ممکن است با تأثیر بر آرامکردن عضلاتی که رودهها را پوشش میدهند، به بهبود گوارش و تخفیف درد شکم نیز کمک نماید.
نگاهی به دیگر خواص مفید زرشک:
– دمکردهی ریشهی زرشک ضد تب میباشد. (۵ گرم در ۲۰۰ سیسی آب)
– مصرف آن برای افرادی که به نقرس و روماتیسم مبتلا هستند توصیه میشود.
– صفرا بر و مسهل است.
– سوزش ادرار را برطرف میکند.
– فشارخون را پایین میآورد.
– تقویت سیستم ایمنی بدن
– برای درمان جوشهای آکنه هر ۶ ساعت دو قاشق از شربت زرشک استفاده شود.
– رفع عطش (بسیار مفید برای افرادی که بیش از اندازه احساس نیاز به آب میکنند)
– بهترین در درمان آفت دهان، دمکردهی زرشک را برای برطرفکردن ناراحتیهای دهان غرغره کنید.
– کبد را پاک و تقویت میکند.
– اعمال دستگاه گوارش را منظم و سوءهاضمه را از بین میبرد.
– بیاشتهایی را برطرف میکند.
– برای درمان یبوست مفید است و به درمان زردی و یرقان کمک میکند.
– برگ زرشک دری مقدر زیادی ویتامین C میباشد بنابراین در درمان بیماری اسکوربوت اثر مفید درد.
– مبتلایان به ورم طحال نیز میتوانند از زرشک کمک بگیرند.
– ریشه و ساقه زرشک برای درمان واریس مفید است
– پایین آورنده چربی خون
– پایین آورنده اوره
– شستشوی کبد و کلیه
– بهترین دوست کبد و پوست
– مفید در درمان جوش صورت و بدن
– بهبود گوارش و کوچک کننده شکم
– مفید در درمان سنگ کیسه صفرا
– بهترین جایگزین برای قرص متفورمین
– برای درمان پرشدن کیسه صفرا، آب آلبالو و آب زرشک را مخلوط کرده به مدت هفت روز، روزی ۳ بار هر بار سه قاشق غذاخوری مخلوط کنید.
– برای رفع حرارت معده و جگر میتوان از آب زرشک استفاده کرد.
– برای تقویت هاضمه از دمکردهی زرشک همراه با کمی زعفران میل کنید.
– برای درمان اسهال خونی، ورم و زخم معده و روده و اثنیعشر ۵۰ گرم زرشک را در یک لیتر آب خیس کرده سپس حرارت دهید صاف نموده روزی یک استکان میل شود.
– کسانی که نارسائی کبد، کلیه و سوءهاضمه دارند میتوانند از شربت زرشک استفاده کنند.
– برای صاف شدن خون از شربت زرشک استفاده کنید.
– جویدن برگ زرشک باعث محک شدن لثه و دندان میشود.
– اعمال دستگاه گوارش را منظم میکند
– زرشک از سرطان روده جلوگیری میکند.
– برای درمان تنگی نفس از شربت زرشک استفاده شود.
– کسانی که غصه میخورند شربت زرشک بخورند.
– فواید برگ زرشک
– آبآوردگی بدن را برطرف میکند.
– اسهالهای مزمن را درمان میکند.
– هنگام آنژین و گلودرد، دمکردهی برگ زرشک را غرغره کنید.
– برگ زرشک در درمان رقیق شدن خون نافع است.
– برای درمان خونریزیهایی که در فاصلهی قاعدگی رخ میدهد میتوان از جوشانده برگ زرشک استفاده کرد (۵ گرم در ۲۰۰ سیسی آب).
– آب زرشک بسیار خنک و صفرابر و بر طرف کنندهی تشنگی است و حرارت معده و جگر را فرو مینشاند.
– برای شستوشوی چشم میتوانید از جوشانده ریشه و ساقه و زرشک استفاده کنید.
مضرات زرشک:
۱- زیادهروی در مصرف زرشک موجب نفخ میشود.
۲- کسانی که سرفه میکنند زرشک برای آنها مناسب نیست. اگر خواستند میل کنند همراه عسل استفاده شود.
۳- مصرف مقدر زیاد زرشک و یا ساقه و برگ آن برای زنان حامله مناسب نیست زیرا رحم را تحریک میکند و ممکن است باعث سقط جنین شود.
۴- میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی میتواند سبب ناراحتی معده و رودهها شود و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل کند.
۵- عصارهی زرشک که از برگها و پوست آن گرفته شده است، ممکن است در صورتی که زیاد مصرف شود مسمومیت ایجاد کند.
۶- دوز زیاد زرشک ممکن است موجب شوک، خونریزی بینی، تهوع، استفراغ، کاهش فشارخون، دشواری تنفس، کاهش ضربان قلب و آسیب بالقوه به کلیه شود.
۷- عصارهی گیاه زرشک را بدون نظارت پزشک نباید به کودکان بدهید.
۸- مصرف عصارهی گیاه زرشک در دوران بارداری و شیردهی نیز توصیه نمیشود.
۹- زرشک برای مصرف بلندمدت به علت خطر بالقوه مسمومیت توصیه نمیشود و به نظارت پزشکی احتیاج دارد.
۱۰- مصرف زیاد آب زرشک بهصورت روزانه توصیه نمیشود.
۱۱-میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی میتواند سبب ناراحتی معده و رودهها شود، و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل کند.
هشدارهایی در مورد مصرف زرشک:
۱-علائم مسمومیت ناشی از مصرف زرشک شامل گیجی، خون دماغ، اسهال، تحریک کلیوی و نفریت (نفرایتیس یا نفریت اختلالی است که در آن نفرونها، واحدهای عملکردی کلیهها ملتهب میشوند) است.
۲- اگر زرشک بهصورت صحیح استفاده شود ماده دارویی بی خطری است، اما در صورت باردار بودن از مصرف آن اجتناب ورزید.
کلام آخر
درحالیکه زرشک بهطورکلی برای اکثر افراد بیخطر شناخته میشود، اما برخی گزارشها حاکی از آن است که مقادیر زیاد یا دوزهای اضافی مکمل میتواند باعث ناراحتی معده و اسهال شود.
علاوه بر این، هیچ تحقیقی در مورد اثرات زرشک بر روی کودکان یا زنان باردار یا شیرده انجام نشده است؛ بنابراین، باید از استفادهی مکملهای زرشک یا بربرین در این افراد اجتناب شود.
برای استفاده از مزایای زرشک برای سلامتی، سعی کنید از زرشک تازه و کامل در پختوپز استفاده کنید.
اگر به مصرف مکمل زرشک یا بربرین علاقه دارید، ابتدا با ارائهدهندهی خدمات بهداشتی خود مشورت کنید و به دنبال مکملی باشید که از نظر کیفیت، آزمایش شده باشد.