اگر به شما وعده داده شد که به روش سرمایهگذاری، سودهای نجومی و تضمینی (بیش از ۱۵٪) دریافت میکنید، احتمالاً با یک ترفند پانزی روبرو هستید که هدف آن کلاه برداری از شماست تا سرمایهای را که سالها برای بدست آوردنش تلاش کردهاید به چنگ بیاورد.
با گسترش اینترنت و شبکههای اجتماعی، طرح پانزی به یکی از رایجترین شیوههای کلاهبرداری تبدیل شده است و هرکس که بهدنبال سرمایهگذاریِ پرسود باشد، احتمالاً یک بار هم که شده با تبلیغ یک طرح پانزی مواجه میشود؛ شیوه ای که تلاش میکند با وعده سود تضمینیِ غیرمتعارف و وسوسهکننده شما را فریب دهد.
طرح پانزی روش کلی یکسانی دارد؛ اما ممکن است به شکلها و رنگهای مختلف ظاهر شود. بهعنوان مثال، ممکن است یک طرح پانزی خود را «طرح سرمایهگذاری در بازارهای بورس جهانی» بنامد و طرح دیگری با وعده «سود تضمینی با سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال» وارد میدان شود.
تشخیص ترفند کلاه برداری پانزی کار سختی نیست و میتوانید طرح پانزی خیلی آسان تشخیص دهید. در این مقاله، بهزبان ساده ترفند پانزی را توضیح میدهیم و آن را با طرحهای هرمی مقایسه میکنیم.
فهرست مطالب
طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی (Ponzi scheme) ترفندی برای کلاهبرداری است که در آن یک کلاهبردار یا همان طراح پانزی، به افراد ناآگاه وعده میدهد که اگر پولهایشان را در اختیار او قرار دهند، با آن پولها کار میکند و سودهای نجومی و تضمینی پرداخت میکند. اما حقیقت این است: سودِ سرمایهگذاران قدیمی با پول سرمایهگذاران جدید پرداخت میشود؛ فقط نوعی بازی با پول.
در ابتدا برای جلب اعتماد بیشتر، سود بهطور منظم پرداخت میشود تا سرمایهگذاران بیشتری جذب سیستم شوند؛ اما در نهایت وقتی قربانیِ جدیدی نباشد که پول وارد کند، این طرح اشباع میشود و فروپاشی میکند. در نهایت طراح پانزی هم در با پولهای بادآورده فرار میکند و تنها چیزی که باقی میماند تعداد زیادی مالباخته است. بیشترین ضرر را سرمایه گذارانی می کنند که در زمان دیرتری به این طرح پیوسته اند، زیرا دیگر سرمایه گذار جدیدی وجود ندارد که سودها را از سرمایه آن ها بپردازند.
ظهور ارزهای دیجیتال هم به کلاهبرداران کمک کرده است بدون ایجاد حساب بانکی و بدون گذر از احراز هویت بتوانند سرمایه جذب کنند.
طرح پانزی چگونه کار میکند؟
در تمام طرحهای پانزی یک فرایند را دنبال میکنند؛ اما شکل و ظاهر این کلاهبرداری میتواند کاملاً متفاوت باشد.
چرخه اصلی در همه طرحهای پانزی را میشود در این چند مرحله خلاصه کرد:
۱. تبلیغات فریبنده
در ابتدا با تبلیغات کاذب (معمولاً در اینترنت یا شبکههای اجتماعی اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم میشوند و مقدار کمی سرمایهگذاری میکنند. همچنین بعضی از طرحهای پانزی روشهای بازاریابی هم در پیش میگیرند که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم کند، سود بیشتر خواهد شد. معمولا شما افردی را با لباس های موجه با کراوات در مکان های لاکچری و با خودروهای لوکس مشاهده میکنید تا این تصور در ذهن شما ایجاد شود که این دسته از انسان ها از همین روش پولدار شده اند.
۲. واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد
سودها بهطور مرتب واریز میشود تا اعتماد بیشتری برای مبالغ بیشتر و سرمایهگذاران جدید جلب شود. این سودها یا با استفاده از پول سرمایهگذاران جدید و یا از سرمایه اولیه طراح پرداخت میشود.
۳. ورود سرمایه بیشتر
پس از جلبشدن اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه به سیستم وارد میشود. سرمایهگذاران قدیمی هم پول بیشتری سرمایهگذاری کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت میکنند. در این مرحله، تعصبات کورکورانه موجب میشود برخی از سرمایهگذاران، حتی وام سنگین دریافت کنند یا قرض بگیرند یا حتی خانه یا ماشین خود را بفروشند.
۴. پایان ورود سرمایهگذار جدید و فروپاشی طرح
مراحل ۱ تا ۳ چندین بار تکرار میشوند تا اینکه دیگر سرمایهگذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پولها را برداشته و ناپدید میشود و معمولا شما هویت آن ها را نمی شناسید یا با هویتی غیرواقعی با شما ارتباط دارند، حتی گاها حساب بانکی هم درکار نیست و ممکن است در قالب ارز دیجیتال پول ها منتقل شوند و عملا شما به هیچ مدرکی دسترسی نخواهید داشت!
طول عمر طرح پانزی چقدر است؟
همان طور که در بالا اشاره کردیم، طرح پانزی تا زمانی ادامه مییابد که سرمایهگذار بهاندازه کافی وجود داشته باشد یا طراح از میزان پول بهدستآمده راضی شود.
طبق قاعده تصاعد و جمعیت، معمولاً یک طرح پانزی بیشتر از دو سال دوام نمیآورد؛ مثلاً طرح پانزیِ چالز پانزی کمی بیشتر از یکسال دوام آورد.
با این حال، بعضی طرحهای پانزی با تغییر مداوم پلنهای خود و جذب سرمایهگذار جدید، ممکن است تا ۱۰ سال هم به جذب سرمایه بیشتر ادامه دهند.
تفاوت طرح هرمی و پانزی
طرح هرمی چیست؟
طرح هرمی مدلی است که به افراد وعده میدهد در صورت فروش محصولات و دعوتکردن عضو جدید به سیستم و سرمایهگذاری او، سودهای نجومی پرداخت میشود. یک طرح هرمی شامل کالا یا خدماتی (معمولاً بُنجل) است که باید توسط اعضای سیستم خریداری شود.
تفاوتهای طرح پانزی و هرمی:
- طرح پانزی مدعی سرمایهگذاری است؛ اما در طرح هرمی با فروش محصول یا خدمات طرف هستیم.
- طرح پانزی ممکن است شبکهای نباشد؛ اما طرح هرمی شبکهای است؛ به این صورت که اعضای قدیمی، اعضای جدیدتر را دعوت میکنند.
- طرح پانزی کاملاً کلاهبرداری است و قانون با آن برخورد میکند؛ اما طرح هرمی با اینکه از اساس مشکل دارد، ممکن است قانونی هم اجرا شود.
جمعبندی
طرح پانزی روشی در کلاهبرداری است که با وعده سودهای تضمینی و نجومی، از قربانیان سرمایه جذب میکند.
برای جلب اعتماد بیشتر، کلاهبرداران در ماههای اول سود تضمینی را به سرمایهگذاران پرداخت میکنند. این کار، با پول سرمایهگذاران جدید انجام میشود. پس از مدتی که پول زیادی جذب شد و دیگر سرمایهگذار جدیدی وارد سیستم نشد، کلاهبرداران دیگر پولی پرداخت نمیکنند و متواری میشوند و سرمایه گذاران با مشکلات مالی و افسردگی روبرو می شوند.